Świstak, orzeł, salamandra – inni mieszkańcy Tatrzańskiego Parku
Co w górach piszczy?
W pierwszej części artykułu dotyczącego fauny Tatrzańskiego Parku Narodowego dopuściłem się opisania jedynie dużych, charakterystycznych ssaków – teraz czas przyszedł na dokończenie przeglądu – bowiem prócz nich na obszarze Tatr żyje jeszcze co najmniej kilka interesujących gatunków. Celowo opuszczam na razie mniejsze ptaki, spośród nich opisując tylko królewskiego orła, równie celowo jeżeli chodzi o gady i płazy – opisuję tylko zygzakowatą żmiję i salamandrę plamistą.
Te dwie ostatnie nie są charakterystyczne wyłącznie dla Tatr, występują na obszarze całych Karpat, a nawet dalej, ale to właśnie tutaj znajduje się ich stosunkowo najwięcej, a ich siedliska są bardzo dobrze zachowane dzięki ochronie w ramach Tatrzańskiego Parku Narodowego. Natomiast stricte tatrzański jest Pan Świstak.
Pan Świstak (Marmota marmota) to krępy gryzoń o dużej głowie i krótkiej szyi. Zaniepokojony wydaje donośny świst (stąd nazwa), ostrzegający inne osobniki o niebezpieczeństwie. Osiąga długość ciała do 50-60 cm, ogona około 15 cm. Masa ciała zazwyczaj mieści się w granicach 4-7 kilogramów. Z wierzchu ubarwienie ma rdzawoszare, koniec ogona czarny, kończyny krótkie, zakończone silnymi pazurami. Występuje w Alpach i Tatrach, głównie w strefie hal, na wysokości od 1500 do 2000 metrów n.p.m. Tatrzańska populacja szacowana jest na około 200 osobników, co oznacza wyraźny sukces, bowiem w ubiegłych wiekach świstak stał się ulubionym obiektem polowań podhalańskich góralach, wierzono bowiem że jego sadło jest doskonałym panaceum na wszelkie przypadłości. Polowano na niego tak namiętnie, że przed wiekiem populacja świstaka znalazła się na granicy wyginięcia, i o mało co nie została całkowicie unicestwiona. Dzięki staraniom wielu zaangażowanych i światłych osób udało się jednak zahamować świstaczą hekatombę, gryzoń objęty został ochroną, a jego populacja stopniowo odbudowana.
Jednym z najpiękniejszych ptaków tak Tatr jak i naszego kraju jest z pewnością majestatyczny orzeł przedni (Aquila chrysaetos). Ten wspaniały, brunatny ptak osiąga długość do 85 cm, w tym ogon 35 cm i siedmiocentymetrowy dziób. Rozpiętość skrzydeł to nawet ponad dwa metry, a masa samca ok. 3,5 kg, samicy nawet o kilogram więcej. W locie orła przedniego na palczasto zakończonych skrzydłach widać od spodu jasną plamę. Występuje w Europie, Azji, Ameryce Północnej, północno-zachodniej Afryce.
Jednak w Polsce żyje obecnie zaledwie 15-30 par, głównie w rejonie Mazur i w Karpatach: Bieszadach, Beskidzie Niskim oraz w Tatrach. Swego czasu dość pospolity, stawał się często ofiarą polowań, obecnie bardzo rzadko spotykany. Dojrzałość osiąga w piątym roku życia. Gniazda zakłada na drzewach, a w górach na niedostępnych półkach skalnych. To właśnie z powodu prawdopodobnej obecności gniazda orła przedniego w urwiskach Kominiarskiego Wierchu, zlikwidowano swego czasu popularny szlak wyprowadzający na ten szczyt z Iwaniackiej Przełęczy. Składa od jednego do czterech jaj, ale wyprowadza tylko jedno, najwyżej dwa młode. Prowadzi tryb życia osiadły, poluje na zwierzęta średniej wielkości, w Tatrach również na młode kozice, świstaki, głuszce i lisy.
Rodzinę płazów na obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego reprezentuje salamandra plamista (Salamandra salamandra), płaz ogoniasty o walcowatym ciele, czarny , z czarnymi i pomarańczowymi plamami. Długość salamandry przekracza często 20 cm, jej skóra na grzbiecie jest gładka, błyszcząca, nogi masywne i krótkie. Oczy posiada wyłupiaste, walcowaty ogon krótszy od reszty ciała. W Europie pospolita, głównie w okolicach podgórskich (w Polsce w Karpatach i Sudetach) – jednakże w Bieszczadach, Pieninach i Tatrach stosunkowo rzadka. Salamandrę zaobserwować można najczęściej w piętrze regla dolnego, do wysokości 1350 m n.p.m. Żyje w wilgotnych lasach, nad brzegami potoków, ale nie jest tak związana z wodą jak dla przykładu kumak. Aktywna nocą. W wodzie samice rodzą żywe larwy. Salamandry zimują gromadnie w ukryciach; sen zimowy trwa od października do kwietnia. Górale podhalańscy nazywają ją jaszczurem, stąd na przykład nazwa podtatrzańskiego osiedla – Jaszczurówka.
Ostatnim z opisywanych tu gatunków będzie żmija zygzakowata (Vipera berus), wąż ozdobiony zwykle zygzakiem wzdłuż grzbietu, od czego zresztą wywodzi się jego gatunkowa nazwa. Osiąga długość do 75 cm, ciało dość krępe, głowę płaską, szeroką, sercowatą, ogon krótki. Ubarwienie zmienne: brązowe w różnych odcieniach, szare, a nawet czarne. Obok formy typowej, mającej charakterystyczny zygzak na grzbiecie spotyka się czasami unikalną odmianę całkowicie czarną. Żmija jest powszechnie tępiona, lecz ofiarami padają także niejednokrotnie niejadowite węże, jak zaskroniec i miedzianka, a nawet padalec, chociaż ten ostatni należy do jaszczurek. Żmije mimo antypatii jaką darzą je ludzie, są bardzo pożyteczne. Żywią się głównie drobnymi gryzoniami, przyczyniając się do utrzymywania równowagi populacji gryzoni, które posiadają zdolność do bardzo szybkiego rozrodu.
Zatem przy spotkaniu ze żmiją należy zachować się spokojnie i nie wyrządzać jej krzywdy mając świadomość, że ona z pewnością pierwsza nas nie zaatakuje. Występuje w całej Eurazji, w Polsce jest dość pospolita, zwłaszcza w Karpatach. Jej prawdziwym królestwem są dzikie Bieszczady, w Tatrach występuje głównie w strefie regli, choć czasami i wyżej, do wysokości nawet 1850 m n.p.m. Najczęściej spotykana jest w lasach, na porębach, skrajach pól i na rumowiskach skalnych, gdzie chętnie wygrzewa się na słońcu. Zimę przesypia. Okres godowy przypada na przełom maja i czerwca, samica jest żyworodna. Aktywna głównie w dzień, żywi się drobnymi gryzoniami, rzadziej jaszczurkami i żabami.
Wilk
Opisując przedstawicieli tatrzańskiej fauny nie można zapomnieć o wilku (Canis lupus), najwybitniejszym przedstawicielu rodziny psowatych. Na pierwszy rzut oka przypomina bowiem dużego psa, ma jednak dłuższy tułów, szerszą czaszkę oraz wyższą i węższą klatkę piersiową. Mocne, długie nogi pozwalają mu na szybkie pokonywanie dużych odległości i sprawne poruszanie się zarówno w górach, jak i w głębokim śniegu. Głowa wilka jest duża, z nieco skośnie ustawionymi oczami i krótkimi uszami. Szczęki zaopatrzone w 42 zęby, kły zdecydowanie większe od pozostałych zębów osiągają długość nawet do 5.5 cm, służą one do uchwycenia i przytrzymania ofiary. Ogon, długości około jednej trzeciej tułowia, kończyny przednie zakończone pięcioma palcami, tylne zaś czterema. Wilk stąpa na palcach stóp, a nie na całej ich powierzchni. Tylne stopy wilk stawia w ślad przednich, zaś wataha wilków idących truchtem, jeden za drugim, stąpa trop w trop.
Wilki żyją w grupach (watahach), które są zorganizowane w sposób hierarchiczny, których liczebność to zwykle od 5 do 10 sztuk, choć zdarzają się też bardziej liczne. Każda wataha zajmuje własne terytorium, znacząc je przy pomocy moczu oraz broniąc go przed innymi wilkami. Wilczyca rodzi przeciętnie od 4 do 6 młodych, które rodzą się głuche i ślepe, jednak karmione pożywnym mlekiem matki już po około 3 tygodniach gotowe są do chwilowego opuszczenia gniazda, a po osiągnięciu wieku 8 – 10 tygodni młode są już gotowe wyruszyć ze starszymi na łowy.
Tradycyjną bazę pokarmową stanowią dla wilka jelenie, sarny, dziki, latem uzupełniają ją różną drobną zwierzyną, jak również licznymi w tym czasie gryzoniami, a nawet owocami. Najczęściej ofiarą wilków padają zwierzęta nie w pełni sprawne fizycznie, chore bądź osłabione. Z reguły są to cielaki lub łanie, rzadziej byki, wśród dzików zaś warchlaki. Wilki zamieszkują obszar Tatrzańskiego Parku Narodowego głównie w obrębie regla dolnego, Beskid Żywiecki, Sądecki i Niski, ale prawdziwe ich królestwo to słabo zaludnione partie Bieszczad.